Zegary słoneczne

Zegar pierścieniowy wysokościowy

warsztat czeski, 1700 r.

Zegar azymutalno-wysokościowy w formie pierścienia o średnicy ok. 45 mm i szerokości 16 mm, z dwoma stałymi gnomonami otworkowymi. Do pierścienia zamocowany jest uchwyt pod sznurek lub łańcuszek.
Strona zewnętrzna podzielona jest na trzy pasy, w których sąsiadujące pola wskazują dzień miesiąca, w którym Słońce wchodzi w dany znak zodiaku. Miesiące opisano pierwszymi literami. W polach środkowych, po obu stronach uchwytu, znajdują się litery W (niem. Winter) i S (niem. Sommer), odpowiadające półroczom zimowemu i letniemu.
W kolejnych polach umieszczono gniazda gnomonów otworkowych. Gniazda otworów wyprofilowano na tyle szeroko aby umożliwić wpadanie promieni słonecznych pod zróżnicowanymi kątami.
Po stronie wewnętrznej pierścienia znajdują się wykresy godzinne dla półrocza letniego i zimowego, opisane znakami zodiaku oraz w zakresie godzin - cyframi arabskimi. Interwały półgodzinne oznaczono kropką. Pomiędzy wykresami, przy oznaczeniach znaków zodiaku, wskazano odpowiadającą im długość dnia w godzinach.
W związku ze sposobem pomiaru czasu - z wysokości Słońca, na liniach godzinnych wskazano godziny przedpołudniowe i popołudniowe odpowiadające tej samej wysokości Słońca.

Aby określić czas przy pomocy prezentowanego zegara należy ustalić znak zodiaku, w którym aktualnie znajduje się Słońce. Strona zewnętrzna pierścienia podaje dzień miesiąca, w którym Słońce wchodzi we wskazany znak zodiaku. Następnie należy obrócić pierścień w stronę Słońca: literą W podczas półrocza zimowego albo literą S podczas półrocza letniego – tak by plamka światła wpadająca przez gnomon otworkowy do wnętrza pierścienia trafiała na wykres godzinny przeznaczony dla aktualnego położenia Słońca względem znaków zodiaku.

Analogiczne egzemplarze zegarów pierścieniowych z 1704 i 1707, wykonane przez tego samego autora, znajdują się w zbiorach: Narodowego Muzeum Techniki w Pradze oraz Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie (nr inw. MPJ/A/382). Również w zbiorach Muzeum Historii Nauki w Oxfordzie znajduje się podobny zegar pierścieniowy z 1698 roku o bardziej dekoracyjnej formie strony zewnętrznej pierścienia (nr inw. 46440). Ponadto w obiegu kolekcjonerskim można spotkać wiele kopii zegara pochodzącego ze zbiorów Muzeum Techniki w Pradze, wytwarzanych przez czeską firmę Monstranz.

Materiał, technika:
mosiądz, grawerunek i punca

Literatura:
B. Polák, Přenosné slunečni hodiny, Academia. Praha 1990, str. 57-58, pl. XXI
R. Zaczkowski (red.), Katalog zegarów słonecznych, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Jędrzejów, 2013, str. 107