Zegary słoneczne

Zegar dyptykowy typu norymberskiego

Norymberga, połowa XVIII wiek

Zegar dyptykowy typu norymberskiego, o formie prostokątnego pudełka z klapą, o wymiarach 4,2 x 7,0 x 1,5 cm, wykonany z miękkiego drewna liściastego dla szerokości geograficznej 49°.
Na wewnętrznej, dolnej stronie zegar poziomy oraz wnęka kompasowa z oznaczeniem skrótami łacińskich nazw kierunków geograficznych (SEPT, MERI, OCCI, ORIE), kierunku deklinacji magnetycznej oraz podwójną puncą autora – w formie dłoni. Igła kompasowa oryginalna – wybarwiona na niebiesko z mosiężną głowicą, wnęka kompasowa zamknięta szkłem, przytrzymanym obręczą z drutu miedzianego. U podstawy kompasu zamontowany barwny gnomon nitkowy.
Na wewnętrznej, górnej stronie zegar pionowy.
Zegar zaopatrzony w haczyki umożliwiające: zablokowanie tabliczek zegara pod kątem prostym oraz zamkniecie.

W literaturze przedmiotu (P. Gouk) wśród sygnatur twórców norymberskich, figuruje punca w formie dłoni, obecna w misie kompasowej zegara, lecz brak powiązania jej z konkretnym mistrzem.
Prezentowany kieszonkowy zegar dyptykowy reprezentuje typ zegara jakie był powszechnie stosowane w Europie środkowej, w XVIII wieku, stanowiąc tańszą alternatywę wobec bardziej wyrafinowanych i droższych przenośnych zegarów słonecznych, czy też mechanicznych.
Podobne egzemplarze, wykonane w tej samej epoce, znajdują się w obrębie tej kolekcji, jak i w wielu kolekcjach muzealnych, m.in.: Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie, National Maritime Museum w Greenwich, Museum History of Science w Oxfordzie.
Z końcem XVIII wieku technika puncy została zastąpiona papierowa, kolorowaną odbitką miedziorytniczą naklejaną na drewniane płytki zegara. Po stronie wewnętrznej zegara z wykresami godzin, zwykle dla kilku szerokości geograficznych, po stronie zewnętrznej zaś z listą europejskich miast i ich szerokości geograficznych.

Materiał, technika:
drewno, punca i pigment

Literatura:
P. Gouk, The Ivory Sundials of Nuremberg, 1500-1700, Whipple Museum of the History of Science; 1st Edition, 1988
S. Schechner, The material culture of astronomy in daily life: sundials, science, and social change, Journal for the History of Astronomy, Vol. 32, Part 3, No. 108, p. 189 - 222 (2001)
R. Zaczkowski (red.), Katalog zegarów słonecznych, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Jędrzejów, 2013