Zegary słoneczne

Zegar dyptykowy typu norymberskiego

Norymberga, XVIII wiek

Zegar dyptykowy typu norymberskiego, o formie prostokątnego pudełka z klapą, o wymiarach 4,5 x 7,2 x 1,4 cm, wykonany z miękkiego drewna liściastego dla szerokości geograficznej 49°N.
Na wewnętrznej, dolnej stronie zegar poziomy oraz wnęka kompasowa z oznaczeniem skrótami łacińskimi nazw północy SEPT i południa MERI, kierunku deklinacji magnetycznej oraz podwójna punca autora w formie stylizowanego kwiatu lilii. Oryginalna igła kompasowa, wybarwiona na niebiesko z mosiężną głowicą. Wnęka kompasowa zamknięta szkłem, przytrzymanym obręczą z drutu miedzianego. Gnomon nitkowy.
Na wewnętrznej, górnej stronie zegar pionowy oraz okrągły otwór, przeznaczony na ołowiany pion, zamocowany pierwotnie tuż pod gnomonem nitkowym.
Zegar zaopatrzony na zewnątrz w haczyk umożliwiający zamkniecie zegara, brak haczyka blokującego tabliczki zegara pod kątem prostym.

Podwójna punca w formie litery kwiatu lilii (fleur de lys), obecna w misie kompasowej zegara, wskazuje na warsztat rodziny Millerów (P. Gouk).
Prezentowany kieszonkowy zegar dyptykowy reprezentuje typ zegara jakie był powszechnie stosowane w Europie środkowej, w XVIII wieku, stanowiąc tańszą alternatywę wobec bardziej wyrafinowanych i droższych przenośnych zegarów słonecznych, czy też mechanicznych.
Podobne egzemplarze, wykonane w tej samej epoce, znajdują się w obrębie tej kolekcji, jak i w wielu kolekcjach muzealnych, m.in.: Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie, National Maritime Museum w Greenwich, Museum History of Science w Oxfordzie.
Z końcem XVIII wieku technika puncy została zastąpiona papierowa, kolorowaną odbitką miedziorytniczą naklejaną na drewniane płytki zegara. Po stronie wewnętrznej zegara z wykresami godzin, zwykle dla kilku szerokości geograficznych, po stronie zewnętrznej zaś z listą europejskich miast i ich szerokości geograficznych.

Materiał, technika:
drewno, punca i pigment

Literatura:
P. Gouk, The Ivory Sundials of Nuremberg, 1500-1700, Whipple Museum of the History of Science; 1st Edition, 1988
S. Schechner, The material culture of astronomy in daily life: sundials, science, and social change, Journal for the History of Astronomy, Vol. 32, Part 3, No. 108, p. 189 - 222 (2001)
R. Zaczkowski (red.), Katalog zegarów słonecznych, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Jędrzejów, 2013