Zegary słoneczne

Zegar dyptykowy typu norymberskiego

E.Ch. Stockert, Norymberga, 2 poł. XVIII wieku

Zegar dyptykowy typu norymberskiego, o formie prostokątnego pudełka z klapą, o wymiarach ok. 7,2 x 11 x 1,8 cm , wykonany z drewna.
Na wewnętrznej, spodniej stronie wklejka z kolorowanego miedziorytu z zegarem poziomym z trzema podziałkami czasowymi dla 45°, 49°(Norymberga), 55°. Wewnętrzna i zewnętrzna podziałka czasowa opisana cyframi arabskimi, wewnętrzna – rzymskimi. Interwały półgodzinne w przedziale opisane prostym, liniowym znacznikiem.
Poniżej zegar z gnomonem pionowym (nodusem), zawierający wykres łuków deklinacji Słońca dla kolejnych znaków zodiaku oznaczonych symbolami oraz liniami pełnych godzin astronomicznych, opisanych cyframi rzymskimi.
W części centralnej tarczy kompas z 16-kierunkową różą wiatrów, z wszystkimi kierunkami opisanymi akronimami ich nazw niemieckich. Tarcza kompasowa obrócona o lokalny kąt deklinacji magnetycznej.
Igła kompasowa stalowa, ze strzałką, wybarwiona na niebiesko z mosiężną, pozłacaną głowicą.
Na wewnętrznej, górnej stronie zegar pionowy, również na kolorowanej odbitce miedziorytniczej oraz otwory służące do zamocowania nitkowego gnomonu dla szerokości geograficznych od 35° do 55°. Zegar pionowy skalibrowany dla szerokości geograficznej 49°(Norymberga), z podziałką 15 minutową.
Na środku styku dwu tarcz prawdopodobnie wtórne wgłębienie – gniazdo służące do schowania ołowianego pionu.
Na zewnętrznej zegara stronie papierowa naklejka z nazwami miast europejskich wraz z ich szerokościami geograficznymi. Na naklejce sygnatura: Er. Chr. Stockert.
W narożnikach dwa haczyki umożliwiające zablokowanie tabliczek zegara pod kątem prostym oraz na krawędzi czołowej dwa haczyki służące do zamknięcia zegara.

Wyróżniający się większymi rozmiarami dyptykowy zegar słoneczny pochodzi z 2 połowy XVIII wieku, z południowoniemieckiego warsztatu Stockerta. Obok, w tej samej gablocie prezentowany jest inny egzemplarz zegara, również pochodzący z warsztatu Stockerta wykonany w całości z drewna, z oznaczeniami rytymi i bitymi puncą. Oba zegary w zakresie bogatego wyposażenia przyjmują formę typową dla starszych zegarów z kości słoniowej, charakterystycznych dla XVI-XVII wieku, lecz same są wykonane w tańszych i łatwiejszych w obróbce materiałach – drewnie i w kolejnym kroku – papierze. Technika ta, opierająca się na zastosowaniu kolorowanych odbitek miedziorytniczych, stanie się charakterystyczna dla południowoniemieckich XIX-wiecznych zegarów dyptykowych.
Podobny egzemplarz zegara znajduje się w zbiorach Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie (nr inw. MPJ/A/338).

Materiał, technika:
drewno, odbitka miedziorytnicza na papierze

Literatura:
P. Gouk, The Ivory Sundials of Nuremberg, 1500-1700, Whipple Museum of the History of Science; 1st Edition, 1988
R. Zaczkowski (red.), Katalog zegarów słonecznych, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Jędrzejów, 2013