Astronomia

Teodolit prosty

Teodolit to przyrząd matematyczny używany w geodezji, służący do mierzenia kątów w przestrzeni, głównie poziomych (azymut), ale często przystosowany też do mierzenia kątów pionowych (wzniesienie).

Głównymi częściami teodolitu zwykle są:

• poziomy krąg, tzw. limbus, z bardzo starannie naniesioną podziałką kątową (w istocie kątomierz);

• ponadto urządzenie celownicze, obracające się na osi limbusa, tzw. alidada. Kiedyś była to zwykła listwa z przeziernikami na końcach, potem zastąpiła ją luneta celownicza; dziś jest to zwykle urządzenie laserowe;

• na koniec poziomnica, czyli libella, która służy do wypoziomowania koła kątowego (limbusa).

Do mierzenia wzniesień konieczny jest drugi kątomierz – pionowy, umieszczony prostopadle do kątomierza poziomego (limbusa). Kątomierz pionowy musi być również wyposażony we własną alidadę, obracającą się na jego osi. Cały przyrząd umieszczany jest zwykle na statywie.

W instrumentarium dawnego Obserwatorium Uniwersyteckiego znajdują się dwa XVIII wieczne teodolity proste zbudowane przez nieznanych wytwórców instrumentów astronomicznych. Oba te instrumenty uzmysławiają, jak daleką drogę przeszedł teodolit w swoim rozwoju. W kształcie uniwersyteckich teodolitów prostych można rozpoznać pierwowzór instrumentu, jakim jest tylna części astrolabium, dorsum z zachowaną podziałką stopniową i alidadą podłużną.

Współczesne teodolity są urządzeniami elektronicznymi a odczyt kierunku jest wykonywany automatycznie.