Astronomia

Instrument uniwersalny

Instrument uniwersalny to przenośny astrometryczny przyrząd obserwacyjny stosowany do określania współrzędnych geograficznych, czasu i azymutu w tzw. układzie horyzontalnym na podstawie bezpośrednich obserwacji gwiazd lub Słońca. W instrumencie tym luneta służy wyłącznie jako urządzenie celownicze, sam zaś pomiar wykonywany jest za pośrednictwem kół lub ich części (tzn. łuków) z podziałkami kątowymi. Aby taki pomiar był możliwy luneta musi obracać się dookoła osi poziomej i pionowej. Ustawienie osi jest kontrolowane za pomocą poziomnicy, czyli libelli. Na obu osiach osadzone są koła zaopatrzone w bardzo dokładną podziałkę kątową, którą odczytuje się zwykle za pomocą mikroskopów. Z odczytań koła poziomego znajdujemy różnicę azymutów obiektów, na które luneta jest nastawiona. Wysokości ciał niebieskich (ich odległości zenitalne) otrzymujemy z odczytań koła pionowego.

Instrumenty te stosuje się zwykle do prac w terenie, w szczególności do wyznaczania z obserwacji współrzędnych geograficznych  i czasu.

W instrumentarium Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Wrocławskiego znajdują się trzy przyrządy omawianego typu. Wszystkie one powstały w kręgu monachijskiego Instytutu Josepha Utzschneidera, gdzie w pierwszym półwieczu XIX wieku, przy udziale wybitnych fizyków, optyków i techników, takich jak chociażby Joseph von Fraunhofer, czy Joseph Liebherr budowane były unikalne optyczne przyrządy astrometryczne. Wiele spośród nich można do dziś spotkać w naukowych ośrodkach astronomicznych w całej Europie.