Zegary słoneczne

Zegar pierścieniowy, równikowy, uniwersalny

prawdopodobnie Holandia, XVIII wiek

Miniaturowy zegar pierścieniowy w formie dwóch ruchomych względem siebie pierścieni, o średnicach: 6,85 cm (pierścień zewnętrzny zaopatrzony w mostek) i 5,55 cm (pierścień wewnętrzny) oraz grubości ok. 3,5 mm.
Na zewnętrznym pierścieniu wygrawerowany kwadrant, z otworem, z podziałką opisaną co 10°, o dokładności 1 stopnia służącą do określania wysokości Słońca, druga strona tego pierścienia zaopatrzona w skalę kątową, podobnie opisaną i z podobną dokładnością, służącą do nastawy zegara stosowanie do szerokości geograficznej.
Na bocznej i wewnętrznej stronie pierścienia wewnętrznego umieszczona podziałka czasowa wyznaczona z dokładnością do 15 minut.
W wolnych pola zewnętrznego i wewnętrznego pierścienia wygrawerowane nazwy miejscowości wraz z ich szerokościami geograficznymi wyrażonymi w stopniach i minutach. Zapis nazw wskazuje na niderlandzkie pochodzenie zegara.
W środku pierścienia zewnętrznego obrotowy mostek - ze skalą kalendarzową na jednej ze stron oraz skalą deklinacji słonecznej po stronie przeciwnej - zaopatrzony w suwak z gnomonem otworkowym. Skala kalendarzowa w formacie gregoriańskim.
Zegar zaopatrzony w oryginalny mosiężny przesuwny uchwyt.

Zegar nosi nazwę uniwersalnego, gdyż pozwala określić czas dla każdej szerokości geograficznej. Za autora pomysłu takiego zegara uważa się angielskiego pastora Williama Oughtreda, który swoją koncepcję instrumentu przedstawił w końcu XVII wieku. Pierścieniowe zegary równikowe, z racji swej uniwersalności i braku konieczności stosowania kompasu w celu określenia czasu, stały się popularne w Europie – szczególnie wśród kupców zmuszonych do podróżowania. Ze względu na konieczność precyzyjnego wykonania i użycia szlachetniejszych materiałów (mosiądzu lub srebra), należały do grupy droższych zegarów, na które mogły sobie pozwolić jedynie zamożniejsze grupy społeczne.
Aby określić czas przy pomocy zegara pierścieniowego równikowego należało najpierw nastawić szerokość geograficzną, poprzez obrót wyskalowanego zewnętrznego pierścienia względem zawiesia, tak aby wartość szerokości znalazła się pod uchwytem. Następnie należało obrócić pierścień wewnętrzny – równika niebieskiego, do pozycji prostopadłej względem zewnętrznego pierścienia. W kolejnym kroku należało ustawić suwak z gnomonem otworkowym na mostku w pozycji odpowiadającej skali kalendarzowej. Tak skonfigurowany zegar ustawić względem Słońca, tak aby jego promień przechodzący przez gnomon otworkowy padł dokładnie na linię wyznaczoną na wewnętrznej stronie wewnętrznego pierścienia równikowego – wskazując wtedy godzinę.

Materiał, technika:
mosiądz, grawerowany