Zegary słoneczne

Zegar wielokrotny

Szwecja, ok. 1535 r.

Zegar wielokrotny przeznaczony dla szerokości geograficznej około 58°N, wyrzeźbiony w kamieniu, zawierający się w bryle o wymiarach 15 x 23,5 x 10,5 cm.
Zegar zawiera łącznie 11 tarcz, w tym 4 wykonane na walcowych powierzchniach wklęsłych.
Na górnej powierzchni wykonano zegar poziomy o skali godzinnej 3 – 12 - 9, przy czym skrajnych linii godzinnych nie opisano cyframi. Interwały półgodzinne oznaczono kropką. Centrum tarczy zdobi reliefowy układ promieni, wskazujących pełne godziny. Brak gnomonu zegara poziomego.
Pozostałe tarcze zawierają jedynie linie godzinne wraz z ich opisem stosownymi cyframi oraz dekoracyjne łuki. Godziny na tarczach zegarowych opisano cyframi arabskimi, o renesansowym północnoniemieckim charakterze kroju.

Idea zegara wielokrotnego zrodziła się w renesansie, w XVI-wiecznych Włoszech, po czym rozprzestrzeniła się po krajach północnej Europy.
Zegary tego typu rozwinęły się w dwie linie: wielokrotnych zegarów plenerowych, typu obeliskowego i lektorium - wykonywanych w kamieniu, szczególnie popularnych w Niderlandach i Szkocji oraz zegarów wielokrotnych przenośnych/gabinetowych - wytwarzanych głównie przez dworskich mistrzów w mosiądzu, często pozłacanym oraz w drewnie. Zegary te, służyły do demonstracji ówczesnej wiedzy matematycznej i gnomonicznej oraz rzemieślniczej biegłości ich twórców. Jedne z piękniejszych powstały na praskim dworze cesarza Rudolfa II, wykonane przez mistrza Erasma Habermela (1538-1606).

Prezentowany zegar stanowi bardzo rzadki, XVI-wieczny przykład północnoeuropejskiego - szwedzkiego zegara wielokrotnego. Co wyjątkowe, zegar powstał w materiale kamiennym, natomiast jego drobna skala przypomina raczej zegary wielokrotne typu gabinetowego.
Bardzo podobny zegar, wykonany w 1534 dla króla Gustawa I Wazy i jego małżonki Margarety Leijonhufvud, znajduje się w zbiorach Nordiska Museet w Sztokholmie. Sztokholmski zegar powstał dla ogrodu królewskiej rezydencji Räfsnäs Manor w Södermanland. Należy przypuszczać, że pierwotnie posadowiony był na kamiennym postumencie lub balustradzie.
Sztokholmski zegar w górnej części posiada zegar równikowy, w związku z czym pozbawiony jest sekcji zegarów zorientowanych na północ jak w prezentowanym egzemplarzu. Poza tą strukturalną różnicą, oba zegary łączy: format, sposób wykonania zegarów wklęsłych po stronie
wschodniej i zachodniej oraz sekcja południowa. Podobieństwo zegarów wskazuje na pochodzenie z tego samego warsztatu i być może oryginalne przeznaczenie eksponowanego zegara również dla ogrodu jednej z królewskiej rezydencji.

Materiał, technika:
kamień rzeźbiony

Literatura:
Anthony J. Turner, Instituto e Museo Di Storia Della Scienza. Catalogue of Sun-dials, Nocturnals and Related Instruments, Florencja, 2007
Nordiska Museet https://digitaltmuseum.org/011023678254/solvisare