Zegary słoneczne

Zegar poziomy z kompasem, przenośny, dla rejonów północnych

I. Elfgren, Gagnef (Szwecja), ok. 1750 r.

Zegar mosiężny, złożony jest z puszki kompasowej o średnicy ok. 6,2 cm i wysokości ok. 1,3 cm zamocowanej na czworobocznej podstawie o wymiarach ok. 7 x 7 cm. Na kompasie osadzony pierścień z tarczą zegara poziomego. W poprzek tarczy zegarowej przebiega obrotowa ośka ze składanym gnomonem w formie prostego pręta mosiężnego. Godziny na tarczy zegara opisane cyframi arabskimi, podziałka czasowa wyznaczona z dokładnością do 30 minut. Analiza kątów godzinnych jak również sygnatura, wskazuje 60°N jako projektowaną szerokość geograficzną zegara.
Na spodzie puszki kompasowej umieszczona jest 8-kierunkowa róża wiatrów z opisem literowym wszystkich kierunków głównych, pośrednich i drugorzędnych kierunków geograficznych. Linie kierunków głównych i pośrednich przeciągnięto poza puszkę kompasu na czworoboczną podstawę.
Kierunek północny róży wiatrów podkreślony dekoracyjnym grawerunkiem kwiatu lilii (fleur de lys). Stalowa igła kompasowa, barwiona częściowo na niebiesko, z dekoracyjną okrągłą, mosiężną głowicą i strzałką.
Na podstawie zegara sygnatura: I: ELFGREN GAGNEF.
Puszka kompasowa zamykana profilowanym mosiężnym wiekiem.

Rzadki typ przenośnego zegara poziomego dla rejonów północnych, w formie kompasu ze składanym gnomonem w formie pręta, umieszczonym na podstawie czworobocznej z przedłużonymi kierunkami głównymi i pośrednimi, wykorzystywany jako przyrząd geodezyjny.
Zegary tego typu wytwarzano w Szwecji, począwszy od końca XVII wieku. Najstarszy znany egzemplarz sygnowany przez Philipa Jacoba Thelotta znajduje się w zbiorach Nordiska Museet (NM.0151398).
Niniejszy egzemplarz wytworzony przez lokalnego mistrza, I. Elfgren ze szwedzkiej gminy Gagnef, leżącej na szerokości geograficznej ok. 61°. W zbiorze Nordiska Museet znajduje się inny zegar sygnowany przez Elfgrena (nr kat. NM.0151410).

Materiał, technika:
mosiądz grawerowany, stal, szkło

Literatura:
R. S., M. K. Webster, Database of Instrument Makers Signatures, Adler Planetarium, 2007
korespondencja z kuratorem Leifem Wallin z Nordiska Museet