Zegary słoneczne

Zegar poziomy ogrodowy

Richard Bankes, Coventry, 1615 (1613?)

Zegar mosiężny, kwadratowa tarcza o wymiarach: 30,8 x 30,6 cm (nominalnie 12 cali), o zmiennej grubości wynoszącej od ok. 1,5 do ok. 3mm. W centralnej części tarczy, w okręgu wokół podstawy gnomonu inskrypcja ze wskazaną projektowaną szerokością geograficzną oraz sygnatura autora: "Elevatio Poli 52” oraz “Rich Bankes Couventriensis fecit 1615" (lub 1613), miejscami nieczytelna.
Godziny pełne na podziałce czasowej, odczytywane od strony wewnętrznej tarczy, opisane cyframi rzymskimi w stylu północno-niemieckiej, renesansowej bastardy - nietypowo dla tradycji angielskiej. Interwały półgodzinne oznaczone gwiazdką, podziałka czasowa wyznaczona z dokładnością do 3 minut.
W południowej części tarczy umieszczono tabelę z momentami zachodów Słońca podanymi w godzinach (ho) i minutach (mi) dla każdego, co piątego dnia (da) miesiąca.
Ponad tabelą kartusz herbowy z jednorożcem oraz zawołanie rodowe Leigh: Tout Vient de Dieu (Wszystko pochodzi od Boga).
Po stronie wewnętrznej pierścienia podziałki czasowej umieszczono drugą tablicę z momentami świtów, odczytywaną od strony wewnętrznej tarczy. Tablicę opisano w staroangielskim: A table shewing the breaking of the daie, ujmuje ona wartości godzinne i minutowe dla co 10 dnia każdego miesiąca.
Pola w narożnikach tarczy, ograniczone obrysem podziałki czasowej, wypełniono grawerunkiem z symetrycznym ornamentem roślinnym, charakterystycznym dla kontynentalnych zegarów z epoki.
W narożnikach tarczy oraz w klinach pól dekoracyjnych – otwory montażowe.
Gnomon zegara mosiężny, o eleganckim rysunku, wysokości ok. 13,6 cm, ze sfazowaną klinową krawędzią, zamontowany do tarczy za pomocą dwóch profilowanych uchwytów oraz pionowych bolców żeliwnych, częściowo skorodowanych. Ścianka boczna gnomonu z dwoma otworami – większym łukowym i mniejszym okrągłym, o fazowanych krawędziach, z krawędzią czołową profilowaną w formie esownicy.
Początek gnomonu umieszczony w geometrycznym środku tarczy, zgodnie z tradycją renesansową, z widocznym pojedynczym otworem, punktem zbiegu linii godzinnych, służącym do wykreślenia zegara.
Spodnia strona zegara z widocznymi śladami ręcznej obróbki metalu, z pojedynczym znacznikiem w formie połączonych liter: NP.

Prezentowany zegar Richarda Bankesa, jest unikatowym przykładem późnorenesansowej, prowincjonalnej gnomoniki angielskiej. Zegar ten jest daleki od wzorców wypracowanych przez renesansowych londyńskich mistrzów – w zakresie stylistycznym bazuje bardziej na kontynentalnych, północnoeuropejskich wzorcach. Jednocześnie w zakresie precyzji wykonania i jakości grawerunku dorównuje najlepszym londyńskim mistrzom epoki elżbietańskiej.
Czas powstania zegara, widniejący na nim kartusz herbowy rodu Leigh oraz zawołanie rodowe wskazuje, że jego zleceniodawcami byli najprawdopodobniej pierwszy baronet Leigh Sir Thomas Leigh II (zm. 1625) oraz jego małżonka Katherine Spencer. Nie jest znane miejsce, dla którego przeznaczony był zegar, jednakże herb, jak i projektowana szerokość geograficzna zegara wskazują, że było to najpewniej założenie ogrodowe przy Stoneleigh Abbey, siedzibie rodu Leigh, znajdującej się dziś tuż u granic miasta Coventry.
Zegar został wykonany przez mistrza Richarda Bankesa (nazwisko występuje również w wersji Banke) kartografa, geodety i zgodnie z własnym podpisem - „praktyka matematyki” z Coventry. Ze względu na jego powiazania z rodem Leigh oraz dwoma gildiami kupieckimi w Coventry, zachowało się stosunkowo wiele materiałów dotyczących jego życia i twórczości. Pierwsze opracowania geodezyjne Bankesa przypadają na 1601 rok, ostatnie odnotowane na 1640. Najbardziej znaczącym spośród udokumentowanych prac osiągnięciem było wykonanie inwentaryzacji geodezyjnej i kartograficznej słynnego lasu Sherwood na zlecenie korony angielskiej w latach 1608 -1609.
Oprócz działalności kartograficznej, w XIX-wiecznej książce Margaret Scott Gatty The Book of Sun-dials, odnajdujemy opis drugiego udokumentowanego zegara słonecznego autorstwa Richarda Bankesa – wykonanego w 1630 roku dla Lilleshall Manor, Salop (obecnie Shropshire). Na zegarze tym widnieją herby Richarda Leveson (1598-1661) i Katherine Dudley (1598-1674) – córki księżnej Alice Dudley i wnuczki Sir Thomasa Leigh II - zleceniodawcy zegara prezentowanego na wystawie. Jego aktualny los nie jest znany.
Jako ciekawostkę należy dodać, że z rodem Leigh spokrewniona była Jane Austen, pisarka angielska, która w latach 1812-1815 przebywała w Stoneleigh Abbey, będąc świadkiem intryg na tle rodzinnych konfliktów spadkowych, które zainspirowały ją do napisania jej najbardziej znanej powieści Duma i Uprzedzenie.

Materiał, technika:
mosiądz grawerowany

Literatura:
J. Wilson, Biographical Index of British Sundial Makers from the Seventh century to 1920, BSS Monograph No. 2, BSS, 2007
Robert Bearman (red.), Stoneleigh Abbey. The house, Its Owners, Its lands, Stoneleigh Limited, Stoneleigh, Warwickshire, UK, 2004
Margaret Scott Gatty, The Book of Sun-dials, London, 1872
S.H.A.H., Ladbroke and Its Owners, Bury St. Edmunds, Paul & Mathew, Butter Market, 1914
R.W. Ingram (red.), Coventry. Records of Early English Drama, University of Toronto Press, first edition, 1981
Steph Mastoris, Sue Groves (red.), Sherwood Forest in 1609: a Crown survey by Richard Bankes, Thoroton Society Record Series Volume XL, 1997
Shakespeare Birthplace Trust Archives, https://www.shakespeare.org.uk, dostęp. 07.2018
Coventry Archives, http://coventrycollections.org, dostęp 07.2018
Judy Stove, The Missing Monument Murders, Waterside Press, 2016
Kenneth Nebenzahl Jr., Rural Images: Estate Maps in the Old and New World, University of Chicago Press; 1 edition, 1996
George Demidowicz, University of Birmingham, korespondencja prywatna
Judith Stove, korespondencja prywatna