Zegary słoneczne

Heliochronometr

Abbé Berthiaud, Péronnas (Francja), ok. 1860 r.

Obrotowa tarcza instrumentu o średnicy 19,5 cm zawiera skalę czasową o dokładności podziałki wynoszącej 5 minut. Pełne godziny opisano cyframi rzymskimi w zakresie: III-XII-IX. Po stronie przeciwsłonecznej znajduje się sygnatura twórcy: CADRAN à EQATION de l’abbé Berthiaud, a Peronnas (Ain).
Ponadto na tarczy umieszczono dwie śruby blokujące oraz dwa pionowe, wygięte w łuk ramiona: pierwsze o wysokości ok. 8,4 cm przeznaczone na (brakującą) soczewkę, drugie, o wysokości ok. 15,5 cm, z miedzianą, eliptyczną płytką z figurą równania czasu (analemmą). Na figurze równania czasu opisano: pory roku, miesiące, interwały 5-dniowe, poziomą linię równonocy oraz pionową - czasu słonecznego prawdziwego.
Na jednym z uchwytów tarczy widoczne są ślady wtórnej, nieprecyzyjnej kalibracji zegara. Podstawa zegara odlana jest z żeliwa, z widocznymi śladami czerwonej farby. Pod tarczą zegarową, na cokole podstawy umieszczona jest oś regulacji kąta szerokości geograficznej, z podziałką o dokładności 1°.

Heliochronometr, będący wariantem zegara równikowego, należy do najbardziej precyzyjnych zegarów słonecznych. Instrument wskazuje czas słoneczny średni, zaadaptowany w XIX wieku jako podstawa dla obowiązującego czasu urzędowego. W przypadku zegara ojca Antoniana Berthiauda, oraz innych podobnych heliochronometrów, korektę wynikającą z równania czasu – czyli różnicy między czasem słonecznym prawdziwym a słonecznym średnim – uwzględnia się w odczycie czasu poprzez zogniskowanie promieni słonecznych na odpowiedniej dacie figury równania czasu (analemmie), wygrawerowanej na eliptycznej blasze przytwierdzonej do pionowego ramienia zegara.
Heliochronometr o. Berthiauda jest wariantem wcześniejszego heliochronometru skonstruowanego przez o. Guyoux.
Podobne heliochronometry (m. in. typu Flécheta) były wykorzystywane w drugiej połowie XIX wieku przez koleje francuskie, służąc do regulacji zegarów stacyjnych, przed wprowadzeniem telegraficznego i radiowego przesyłu ustandaryzowanego sygnału czasu.
Inne egzemplarze heliochronometru Berthiauda znajdują się w zbiorach: Museum History of Science w Oxfordzie oraz w spisie Francuskiego Towarzystwa Astronomicznego (Gagnaire).

Materiał, technika:
mosiądz grawerowany, żeliwo

Literatura:
P. Gagnaire, Les Cadrans de l’Abbé Guyoux,
http://michel.lalos.free.fr/cadrans_solaires/doc_cadrans/abbe_guyoux.html
J. Rieu, Les cadrans solaires de l’abbé Guyoux, 2014