Zegary słoneczne

Heliochronometr

Paul Fléchet, Francja, ok. 1870 r.

Główną część instrumentu stanowi obrotowa tarcza o średnicy ok. 15 cm, z podziałką czasową wyznaczoną z dokładnością do 5 minut. Interwały półgodzinne i kwadranse opisano cyframi arabskimi, zaś godziny pełne cyframi rzymskimi w zakresie III-XII-IX. Na bocznym uchwycie tarczy, znajduje się skalibrowana podziałka, pozwalająca na odczyt pomiaru czasu z dokładnością do 1 minuty. Na tarczy widnieje sygnatura: CHRONOMÈTRE SOLAIRE │ Brevetè │ S.G.D.G. │P. FLECHET │ INGENIÈUR │ PARIS.
Do tarczy zamocowano dwa pionowe, wygięte w łuk ramiona, z których niższe, o wysokości ok. 7cm zakończone jest uchwytem z obrotową soczewką (z zaślepką) skupiającą promienie słoneczne. Do drugiego ramienia, o wysokości ok. 13 cm zamocowana jest eliptyczna płytka z figurą analemmy.
Figura równania czasu (analemma) zaopatrzona jest w opisy: dni, miesięcy, pór roku, linii czasu słonecznego prawdziwego oraz linii równonocy.
Tarcza zegarowa zamocowana jest na uchwycie wystającym z żeliwnej podstawy o średnicy 13,5 cm, za pomocą śruby służącej do regulacji kąta nachylenia tarczy, stosownie do szerokości geograficznej miejsca pomiaru czasu.

Heliochronometr, będący wariantem zegara równikowego, należy do najbardziej precyzyjnych zegarów słonecznych. Instrument wskazuje czas słoneczny średni, zaadaptowany w XIX wieku jako podstawa dla obowiązującego czasu urzędowego. Korektę różnicy w odczycie czasu - między czasem słonecznym prawdziwym a słonecznym średnim - dokonuje się poprzez zogniskowanie promieni słonecznych na odpowiedniej dacie figury analemmy. Położenie plamy słonecznej na pionowej linii przebiegającej wzdłuż analemmy wskazuje czas słoneczny prawdziwy, na linii poziomej - momenty równonocy, na górnej i dolnej krawędzi analemmy – momenty przesilenia zimowego i letniego.

Instrument został opatentowany jako chronometr słoneczny (fran. chronomètre solaire) w roku 1862 przez braci Fléchet. Jeszcze tego samego roku Paul Fléchet zmienił nieznacznie treść zapisu patentowego. Pierwsza publikacja zawierająca opis zegara pochodzi z 1865 roku (Charles Delaunay Cours d’astronomie élémentaire).
Heliochronometry typu Flécheta były wykorzystywane w drugiej połowie XIX wieku przez koleje francuskie, służąc do regulacji zegarów stacyjnych, przed wprowadzeniem telegraficznego i radiowego przesyłu ustandaryzowanego sygnału czasu.
Podobne modele, w oparciu o patent Flécheta, były produkowane m.in. przez Ducreteta, Molteniego oraz Françoisa Cana.
Egzemplarze heliochronometru Flecheta znajdują się w zbiorach: Muzeum Historii Nauki w Oxfordzie oraz Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie.

Materiał, technika:
mosiądz grawerowany, żeliwo

Literatura:
R. Zaczkowski (red.), Katalog zegarów słonecznych, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Jędrzejów, 2013, str. 92
Charles Delaunay, Cours d’astronomie élémentaire, wydanie , 1865